Ignacy Czuma (ur. 22 października 1891 r. – zm. 18 kwietnia 1963 r.) po obronie pracy doktorskiej na Wydziale Prawa UJ w 1922 r. został wykładowcą w Katedrze Skarbowości i Prawa Skarbowego Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych KUL. W 1925 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a pięć lat później profesora zwyczajnego. W latach 1926-1928 i 1933-1934 był prodziekanem Wydziału Prawa, a w latach 1938-1939 prorektorem KUL. Jednocześnie prowadził aktywną działalność polityczną i społeczną. Był członkiem Akcji Katolickiej, Polskiego Związku Zachodniego i innych organizacji. Od 1927 r. należał do Polskiego Stronnictwa Katolicko-Ludowego. W 1938 r. stanął na czele Komitetu Przeciwkomunistycznego (Ligi Antybolszewickiej). W latach 1930-1935 był posłem na Sejm RP z listy BBWR. Uczestniczył w pracach nad konstytucją kwietniową z 1935 r., m.in. był autorem zawartego w niej sformułowania o odpowiedzialności prezydenta przed Bogiem i historią. Po wygaśnięciu kadencji sejmu w lipcu 1935 r. i rozwiązaniu Polskiego Stronnictwa Katolicko-Ludowego wycofał się z czynnej działalności politycznej.
Na stosunek prof. Czumy do komunizmu musiały wywrzeć wpływ osobiste doświadczenia jego samego, a także jego rodziny. W styczniu 1915 r., służąc w armii austriackiej podczas I wojny światowej, dostał się do niewoli rosyjskiej. Jako jeniec przeżył w Rosji przewrót bolszewicki w listopadzie 1917 r. i początek wojny domowej. Naocznym świadkiem przewrotu i przejęcia władzy przez bolszewików była też jego przyszła żona, Lubow, pochodząca z rosyjskiego arystokratycznego rodu Szujskich, do których majątku skierowano Czumę z obozu jenieckiego do pracy. Komuniści wymordowali wówczas część jej rodziny. Lubow, już z mężem, udało się przedostać do Polski wiosną 1920 r.
W swojej pracy naukowej prof. Ignacy Czuma zajmował się m.in. totalitaryzmem komunistycznym. Przetłumaczył i opatrzył komentarzem konstytucję Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej z lipca 1918 r. (Kraków 1923). Na łamach pism naukowych takich jak „Prąd”, „Droga”, „Przegląd Filozoficzny” czy „Ruch Katolicki” opublikował szereg artykułów, w których poddawał bardzo radykalnej krytyce ideologię komunizmu oraz sowiecki system prawny i gospodarczy.
Profesor Czuma reprezentował poglądy bardzo zbliżone do innych ówczesnych badaczy i publicystów związanych z Kościołem rzymskokatolickim. Bolszewizm uważał za wynik długotrwałego procesu podcinania chrześcijańskich korzeni europejskiej cywilizacji oraz eliminacji Kościoła i religii z życia publicznego. Proces ten, zainicjowany już w okresie Odrodzenia (prof. Czuma wiązał jego początek z reformacją Marcina Lutra), miał doprowadzić do upadku norm etycznych i uwolnienia w ludziach najbardziej barbarzyńskich instynktów. Zdaniem Czumy najbardziej katastrofalne skutki przyniosło to właśnie w Rosji, gdzie komuniści zaczęli realizować wizję „idealnego” ustroju kosztem życia niezliczonych ofiar.
11 listopada 1939 r. prof. Czuma został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu na Zamku Lubelskim pod zarzutem działalności konspiracyjnej. Po uwolnieniu 21 marca 1940 r. wyjechał do Niepołomic, gdzie zaangażował się w prowadzenie tajnego nauczania. Wiosną 1945 r. powrócił do Lublina i ponownie objął stanowisko profesora prawa skarbowego na KUL. W tym czasie nawiązał współpracę z Biurem Informacji i Propagandy Okręgu Lubelskiego DSZ-WIN, a w jego mieszkaniu odbywały się zebrania konspiracyjne. Jego asystent na Wydziale Prawa KUL, Wacław Soroka, był zastępcą szefa, a następnie szefem BiP w Okręgu. Na jego prośbę prof. Czuma napisał dla WiN dwie broszury – Polska i Sowiety oraz Polska i Anglosasi.
23 stycznia 1950 r. prof. Czuma został aresztowany przez UB. Proces odbył się 11 i 12 sierpnia tego samego roku przed WSR w Lublinie. Prof. Czuma został skazany na 10 lat więzienia za udzielanie pomocy WiN oraz napisanie broszury Polska i Sowiety. Po odrzuceniu skargi rewizyjnej przez Najwyższy Sąd Wojskowy żona profesora, Lubow Czuma, zwróciła się o ułaskawienie męża do samego prezydenta Bieruta. W sprawie profesora miał również interweniować zaprzyjaźniony z rodziną Czumów prymas Stefan Wyszyński. 19 lutego 1951 r. decyzją Bieruta zmniejszono orzeczoną karę do 6 lat więzienia. W związku z tym na mocy ustawy o amnestii z 22 lutego 1947 r., 5 marca 1951 r. WSR w Lublinie ustalił ostateczny wymiar kary – 3 lata więzienia. Po odbyciu całego wyroku 23 stycznia 1953 r. prof. Czuma został zwolniony z więzienia w Rawiczu. Po wyjściu na wolność bezskutecznie próbował wrócić do pracy na KUL. Dopiero od 1957 r. pozwolono mu prowadzić wykłady z metodologii nauk społecznych na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej. W 1960 r. w wyniku nacisków Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego został zwolniony z uczelni i zmuszony do przejścia na emeryturę.
Piotr Byszewski, Organizacja „Ruch” (1965-1970), Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Nr akt Sr.345/50
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
dnia 12 sierpnia 1950 r.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie
na rozprawie w Lublinie
w składzie:
ppłk. Wiercioch Ryszard – jako przewodniczący
por. Kalicki Alfons – jako ławnicy
szer. Cieslak Edward – jako ławnicy
z udziałem sekr. Kalamarz Marii – jako protokolanta
w obecności oskarżyciela podprokuratora WPR Lublin mjr-a Obuchowicza Zdzisława,
z udziałem obrońcy; z wyboru adw. Biczyńskiego Jana,
rozpoznał sprawę
CZUMY IGNACEGO-KAROLA s. Franciszka i Katarzyny z d. Biernat, ur. 22 października 1891 r. w Niepołomicach koło Krakowa, ostatnio stale zamieszkałego w Lublinie, przy ul. Al. Racławickie 14 m. 60, Polaka, profesora zw. KUL-u, (specjalność skarbowość), żonatego z Lubów Szujska, ojca 10-ga dzieci w wieku od 9 do 31 lat, służącego w armii austriackiej w czasie 1914-1915 r., a od 1915 r. do 1919 r. przebywającego w niewoli rosyjskiej, w Wojsku Polskim służącego w 1920 r. w stopniu plutonowego podchor., odznaczonego orderem Komandorii Polonia Restituta, pochodzenia chłopskiego – ojciec posiadał ok 4 ha ziemi, bez majątku, w czasie okupacji niemieckiej przebywającego od listopada 1939 r. przez 6 miesięcy w więzieniu w Lublinie, a po zwolnieniu z więzienia w Niepołomicach gdzie nie pracował, w latach 1930-1935 należącego do Polskiego Stronnictwa Katolicko-Ludowego, bezpartyjnego, niekaranego, oskarżonego o przestępstwo z art. 28 KKWP w związku z art. 86 § 2 KKWP.
Na podstawie całokształtu okoliczności, ujawnionych w toku przewodu sądowego i kierując się przepisami art.3, 240, 245-247 KWPK
Sąd uznał
CZUMĘ IGNACEGO-KAROLA winnym, że od czerwca 1945 r. do stycznia 1946 r. udzielał pomocy nielegalnej organizacji „WIN”, usiłującej przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego w ten sposób, że udzielał swego mieszkania na punkt kontaktowy oraz napisał broszurę pod tyt. „Polska i Sowiety” dla tejże organizacji;
to jest winnym przestępstwa z art. 28 w związku z art. 86 § 2 KKWP.
I za to
Skazał
CZUMĘ IGNACEGO-KAROLA na mocy art. 86 § 2 KKWP. na 10 (dziesięć) lat więzienia.
Na mocy art. 46 § 1 lit. B KKWP. pozbawia się skazanego praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na lat 5 (pięć).
Na mocy art. 48 § 1 KKWP. orzeka się przepadek całego mienia skazanego na rzecz Skarbu Państwa.
Na mocy art. 5 § 1 pkt. 2 ustawy o amnestii z 22 lutego 1947 r, to jest do 5 (pięciu) lat więzienia.
Na mocy art. 56 KKWP. zalicza się skazanemu na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okres tymczasowego aresztowania od 23 stycznia 1950 r. do 12 sierpnia 1950 r.
Zarządza się pozostawienie w aktach sprawy dowodu rzeczowego zawartego w kopercie na karcie w aktach sprawy dowodu rzeczowego w kopercie dołączonej do akt sprawy.
UZASADNIENIE
Na podstawie przewodu sądowego, w szczególności na podstawie wyjaśnień oskarżonego, zeznania świadka Gołębiowskiego i ujawnionych dokumentów zostało ustalone, że oskarżony Czuma, zwyczajny profesor skarbowości na KUL-u, w czerwcu 1945 r., spotykając się ze swym dawnym uczniem, a w tym czasie asystentem na KUL-u, Wacławem Soroką, prowadził rozmowy na tematy polityczne, oświetlające ówczesną sytuację polityczną w Polsce i za granicą. W czasie tyvh rozmów Soroka zaproponował Czumie przygotowanie artykułów na tematy polityczne, zaznaczając, że zostaną one opublikowane w sposób nielegalny, przy czym dodawał on, że reprezentuje pewną grupę osób niezadowolonych ze stosunków politycznych w Polsce, które artykuły napisane w ich duchu sfinansują i wydadzą w formie broszury. W związku z tym tytułem „Polska a Anglia” i „Polska i Sowiety”, w których naświetlał aktualne stosunki polityczne w Polsce i arenie międzynarodowej. Z przygotowanych rękopisów narzeczona Soroki, Oleńka, w mieszkaniu osk. Czumy sporządziła maszynopisy. W miesiącu lipcu, pod koniec 1945 r. Soroka dostarczył osk. Czumie gotowe broszury wydrukowane i oskarżony po zapoznaniu się z ich treścią stwierdził, że odpowiadają jego rękopisom, poza tym ustalił, że wydano je z ramienia „Ruchu Oporu”, w „Polsce Podziemnej”. Osk. Czuma wielokrotnie spotykał się z Soroką i z innymi znajomymi Soroki, np. z Zadragiem Janem, także asystentem KUL-u. Przy tych spotkaniach także omawiane były aktualne zagadnienia społeczno-polityczne, w sposób podany przez oskarżonego w broszurach i o takim nastawieniu. W grudniu 1945 r. do osk. Czumy przyszedł Soroka i wręczył mu sumę kilku tys. zł. w formie honorarium za napisane dla organizacji broszury. W styczniu 1946 r, do mieszkania osk. Czumy przyszedł Soroka wraz z dwoma osobnikami, tj. Gołębiewskim Marianem i „Mruczkiem” o nieustalonym nazwisku. Przeprowadzono wtedy rozmowę i czyniono sugestie osk. Czumie przystąpienia do nielegalnej organizacji, nie postanowiono mu konkretnej propozycji, chcąc uprzednio wysondować opinię jego co do ewentualnej współpracy. Osk. Czuma raczej dawał do zrozumienia, że nie zamierza współpracować z nielegalną organizacją, a zaznaczył na propozycję Soroki, że jest gotów na pisanie dalszych artykułów o charakterze publicystycznym, o ile tematy, na które ma się wypowiadać, odpowiadają jego poglądom ideologicznym. Po tym fakcie osk. Czuma nie spotykał się już z z tymi osobnikami, gdyż Gołębiowski został w styczniu 1945 r. aresztowany, a Soroka wyjechał za granicę.
W okresie amnestyjnym 1942 r. osk. Czuma rozmawiał z Janem Zadragiem, który oświadczył mu, iż ujawnił się przed Komisją Amnestyjną i że był szefem BIP-u, organizacji nielegalnej „WiN”. Osk-ny Czuma ze swej działalności nie ujawnił się.
W tym stanie rzeczy Sąd doszedł do przekonania, że oskarżony Czuma udzielił pomocy nielegalnej organizacji „WiN”, usiłującej przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego, przy czym Sąd zakwalifikował ten czyn jako przestępstwo z art. 28 w związku z art. 86 § 2 KKWP.
Bezspornym jest, że osk. Czuma, przygotowując broszury dla nieustalonej mu z nazwy grupy ludzi, którą reprezentował wobec niego Soroka, zdawał sobie sprawę, że rozchodzi się o nielegalną organizację, występującą przeciwko ustrojowi Polski Ludowej, a całkowitą pewność uzyskał wtedy, gdy dostarczono mu wydrukowane jego prace z dopiskiem na karcie tytułowej „Ruch Oporu w Polsce Podziemnej”. W tym momencie osk. Czuma miał całkowitą pewność, że pracuje dla nielegalnej organizacji. Od tej organizacji przyjął za swą pracę pieniądze i w styczniu 1946 r. zgodził się z nią współpracować, o ile tematy, na które ma pisać, odpowiadają mu ideowo.
Nie jest ważnym dla ustalenia winy oskarżonego, jakiej organizacji udzielał on pomocy, ważne jest, że jest to organizacja nielegalna, walcząca z ustrojem Polski Ludowej. Bezspornym jest, że osk. Czuma swymi broszurami bezpośrednio udzielił pomocy nielegalnej organizacji, gdyż treść broszury pt. „Polska i Sowiety”, o innej trudno mówić, gdyż Sąd nią nie dysponuje, była wybitnie antypaństwowa i umożliwiała zrealizowanie nielegalnej organizacji jej celów, to jest zmiany przemocą ustroju Państwa Polskiego.
Sąd w swych ustaleniach przyjął, że osk. Czuma udzielił pomocy nielegalnej organizacji „WiN”, gdyż ustalono na rozprawie sądowej, że i Soroka, i pozostali, byli członkami „WiN”, pełniąc w nim kierownicze funkcje. Jeśli idzie o wiadomości oskarżonego Czumy odnośnie nazwy tej organizacji, to dowiedział się o niej, jak to Sądowi wyjaśnił, w okresie amnestyjnym 1947 r., nie ma jednak żadnej wątpliwości, że Czuma na przestrzeni 1945 r. do stycznia 1946 r. zdawał sobie sprawę, że nie udziela pomocy „WiN-owi”l gdyż w tym czasie na terenie województwa lubelskiego operowała tylko ta organizacja, o czym każdy mógł się dowiedzieć z prasy i z ogólnej opinii. Na terenie Lubelszczyzny nie było w tym czasie innej organizacji poza drobnymi oddziałkami, jak tylko „WiN”, oskarżony zaś wiedząc o tym, że ma do czynienia z zorganizowaną dużą grupą, dysponującą środkami technicznymi i finansowymi, na pewno zdawał sobie sprawę, że pomaga „WiN-owi”.
Z uwagi na powyższe Sąd uznał go winnym wyżej opisanego czynu, przyjmując kwalifikacje z art. 28 w związku z art. 86 § 2 KKWP.
Przy wymiarze kary Sąd wziął pod uwagę jako, okoliczność obciążającą, całokształt działalności osk. Czumy tak w okresie przedwojennym do 1939 r., jak też wysoce niebezpieczny charakter udzielonej pomocy. Sąd doszedł do przekonania, że osk. Czuma jest zdecydowanym wrogiem Polski Ludowej, czego wyrazy dał nawet w czasie rozprawy sądowej. Sąd, wymierzając karę, doszedł do wniosku, że jest ona proporcjonalna do wysokiego napięcia złej woli oskarżonego.
Zgodnie z ustawą amnezyjną z 22 lutego 1947 r. Sąd do wymierzonej kary pozbawienia wolności zastosował przepisy łagodzące karę do połowy, pozostawiając w całości kary dodatkowe.
Ławnik
Kalicki
Przewodniczący
RWiercioch
Ławnik
Cieślak
Najwyższy Sąd Wojskowy dnia 5 stycznia 1951 r. (nr post. Sn. Odw. S 2999/50) postanowił skargę decyzyjną obrońcy skazanego Czumy Ignacego-Karola pozostawić bez uwzględnienia, a wymieniony wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 12 sierpnia 1950 r.- pozostawić w mocy.
Szef Wojskowego Sądu Rejonowego
RWiercioch
Mar. R. Wiercioch ppłk.
Bibliografia:
Ignacy Czuma, Absolutyzm ustrojowy. Wybór pism., Ośrodek Myśli Politycznej, ISBN 83-7188-663-2
Ignacy Czuma, O bolszewizmie i nazizmie, Ośrodek Myśli Politycznej, ISBN: 978-83-661-1234-6
Ignacy Czuma, O moralne podstawy ustroju. Wybór pism Ignacego Czumy (1891-1963), Wydawnictwo KUL, ISBN 978-83-7363-562-3
Daniel Chraniuk, Ignacy Czuma – Uczony i polityk, Norbertinum, ISBN 978-83-7222-472-9
Życie i twórczość profesora Ignacego Czumy, Wydawnictwo KUL, ISBN 978-83-7363-895-2